اختراعات ایران در زمان باستان

تمدن پارس یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های دنیا به شمار می‌رود. اما شاید باورتان نشود که بسیاری از چیزهایی که امروزه به کار می‌بریم، از اختراعات ایرانیان در زمان باستان است.

Persian Empire

تمدن پارس به دلیل تعداد اختراعاتی که به نامش ثبت شده، یکی از علمی‌ترین تمدن‌های باستان به شمار می‌رود. مردم پارس که امروزه به نام ایران از آن یاد می‌شود، اختراعاتی را در تاریخ به ثبت رسانده‌اند که مدل‌های پیشرفته آنها امروزه وجود دارند و شاید کسی باورش نشود که آنها از اختراعات ایرانی‌ها به شمار می‌روند و با توجه به امکانات آن روزها، بسیار پیشرفته به نظر می‌رسند. همه آن اختراعات طراحی ساده‌ای داشته و در ساخت آن‌ها از امکانات موجود در منطقه استفاده شده است. پتانسیل این اکتشافات در زمان ایران باستان به صورت کامل درک نشده و همگی آنها در دنیای مدرن امروزی همچنان در حال تکامل هستند. با این وجود، آنها نشان می‌دهند که تمدن ایران باستان تا چه حد پیشرفته بوده است.

در این مقاله قصد دارم که ده مورد از این اختراعات را برای شما معرفی کنم که شاید باورتان نشود! پس با من همراه باشید.

Persepolis

آنجه در این مقاله می‌خوانید:

• شگفت انگیزترین اختراعات ایرانیان
  یخچال
  باتری
  اسید سولفوریک
  تخته نرد
  الفبا
  خدمات پست
  مفهوم حقوق بشر
  انیمیشن
  سیستم مالیات
  قنات (سیستم آبرسانی)
  

تمدن ایران یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های دنیا به شمار می‌رود و قدمت آن به چند هزار سال قبل باز می‌گردد. در طول تاریخ، ایرانیان چیزهای زیادی را اختراع کرده‌اند که امروزه از مدل امروزی آنها در زندگی روزمره خود استفاده می‌کنیم و شاید اصلا باورمان نشود که این‌ها را اجداد ما اختراع کرده باشند. در ادامه به ده مورد از این اختراعات شگفت‌انگیز اشاره می‌کنیم.

یخچال از اختراعات ایرانیان

یخچال نوعی محل خنک‌کننده به روش تبخیر باستانی است که نام آن از دو واژه یخ به معنای چیزی سرد و چال به معنای محل ساخته شده است. یخچال‌های باستانی در اصل در ایران باستان مورد استفاده قرار می‌گرفتند و از اختراعات ایرانیان در طول تاریخ است. ایرانیان نوعی روش پیشرفته در خنک کردن ساختمان داشتند که آن را در قرن چهارم میلادی (حدود چهارصد سال قبل از هجرت پیامبر) برای ساخت نوعی یخچال به کار بردند. ساختار روی زمین حالتی گنبدی شکل داشت که نوعی فضای ذخیره‌سازی زیرزمینی داشت. این فضای ذخیره‌سازی زیرزمینی در طول سال، با استفاده از مواد مقاوم در برابر حرارت عایق می‌شد. فضای موجود در آن حدود 5 هزار متر مکعب بود. بسیاری از این ساختارها صدها سال قبل ساخته شده و برخی از آنها هنوز هم سرپا هستند و کار می‌کنند.

هوای سرد از فضای زیرزمینی و پایه ساختمان وارد می‌شد. شکل گنبدی و مخروطی ساختمان سبب می‌شد که گرما به سمت بالا برود و هوای سرد درون محیط باقی مانده و در نتیجه محیط داخل ساختمان خنک‌تر شود. ملات ساختمان از نوعی مواد منحصربه‌فرد و مقاوم در برابر آب به نام ساروج ساخته شده بود. این ملات از ماسه، خاک رس، پوسته تخم‌مرغ، موی بز و در برخی جاها خاکستر ساخته شده بود تا ساختار ساختمان در برابر گرما و آب باران مقاوم باشد. دیواره‌های پایه این ساختمان حداقل دو متر ضخامت داشت و به گونه‌ای بود که در اصل در آن یخ نگهداری شود، اما درعین حال قابلیت ذخیره‌سازی غذا را نیز داشت. یخ در طول زمستان جمع‌آوری شده و درون این ساختمان‌ها نگهداری می‌شد تا در طول تابستان مورد استفاده قرار گیرد.

باتری از اختراعات ایرانیان

یک ظرف سفالی، یک لوله فلزی و یک درپوش از جنس فلزی متفاوت تمام چیزهایی بودند که برای ساخت باتری بغداد یا سلول اشکانی مورد استفاده قرار می‌گرفتند. این دستگاه در شهر مدائن و محلی به نام «خوجوت رابه» در نزدیکی بغداد پایتخت عراق امروزی کشف شده است. این باتری توسط دانشمندان غربی مورد آزمایش قرار گرفت و مشخص شد، زمانی که ظرف مورد نظر از سرکه و یا محلول الکترولیت دیگری پر می‌شد، قابلیت تولید 1.5 تا 2.0 ولت برق را داشت.

ویلهلم کولیگ، مشاور موزه ملی عراق در دهه 1930 مقاله‌ای را منتشر کرد که در آن بیان شده بود، این دستگاه برای سلول‌های گالوانیزه‌ای ساخته می‌شد که برای آبکاری طلا روی ظروف نقره استفاده می‌شد. این نظریه رد شده و همچنان هدف اصلی از ساخت این دستگاه نامشخص است. اگر این دستگاه که از اختراعات ایرانیان است، به عنوان منبع برق استفاده می‌شده، در آن صورت آن باتری که توسط الکساندر ولتا حدود 1600 سال بعد ساخته شد، دومین نوع باتری ساخته شده توسط بشر بوده است.

زکریای رازی کاشف اسید سولفوریک

اسید سولفوریک یا جوهر گوگرد یکی از مهم‌ترین اکتشافات ایرانیان باستان است. ابوبکر محمد بن زکریای رازی، ستاره‌شناس، ریاضیدان، جغرافیدان و شیمیدان ایرانی اولین کسی بود که اسید سولفوریک را کشف کرد. این کشف در آن زمان، اکتشاف چندان مهمی به حساب نمی‌آمد، اما مبنای مهندسی شیمی در دنیای مدرن شد.

امروزه از این نمونه از اختراعات ایرانیان، اسید سولفوریک برای ساخت مواد مختلف از کودهای شیمیایی گرفته تا شوینده‌های مختلف استفاده می‌شود و این ماده در تمامی حوزه‌ها از کشاورزی گرفته تا دامپروری کاربرد دارد. همچنین توان صنعتی یک کشور به میزان اسید سولفوریکی بستگی دارد که می‌تواند تولید کند. در نتیجه این مورد نیز از جمله اکتشافات ایرانی ها به شمار می‌رود و در دنیا به نام اکتشافات ایران ثبت شده است.

تخته نرد

یکی از بازی‌هایی که امروزه بسیار طرفدار دارد، تخته نرد است. این بازی حدود 3 هزار سال پیش از میلاد مسیح در ایران ابداع شد. این بازی یکی از قدیمی‌ترین بازی‌های مدل تخته است که از اختراعات ایرانیان و از جمله اختراعات ایران باستان به شمار می‌رود و تاکنون پابرجا باقی مانده است. در دنیای مدرن امروزی، این بازی با دو نفر انجام می‌شود که مهره‌هایی را روی تخته بر اساس عدد تاس به حرکت در می‌آورند. شرکت‌کننده‌ای که اول بتواند تمامی مهره‌هایش را از تخته خارج کند، برنده است.

سینیت یا Senet یک نوع بازی تخته‌ای بود که توسط مصریان باستان ابداع شد، اما هنوز هم ایرانیان به عنوان مبدعین بازی تخته نرد شناخته می‌شوند. اکتشافاتی که در شهر سوخته (حوالی زابل امروزی) در ایران انجام شده، نشان می‌دهد این بازی با دو تاس و 60 مهره انجام می‌شده است. محبوبیت بازی تخته نرد در طول هزاران سال گذشته، همچنان حفظ شده و هنوز هم ایرانیان بسیاری در پارک‌ها و دیگر محل‌های عمومی این بازی را انجام می‌دهند. البته، امروزه نحوه چینش مهره‌ها تغییر کرده و با نوع باستانی آن تفاوت دارد.

الفبا از اختراعات ایرانیان

در طول قرن ششم قبل از میلاد مسیح، امپراتوری هخامنشی در ایران به قدرت رسید و دامنه سلطنت آن‌ها از افغانستان تا بین‌النهرین را شامل می‌شد. زبان باستانی ایران، در طول اوایل سلطنت این سلسله شکل گرفت و شاخه مستقیمی از سیستم سومری و اکدیان به شمار نمی‌رود. در حالی که ظاهر فیزیکی نمادهای پارسی قدیمی خط میخی است (که حروفی به شکل قلم بودند)، اما شکل اصلی علامت‌ها در سیستم قدیمی‌تر دارای کمیت‌های صدایی مشابهی نبود.

متونی که به این زبان نوشته شده‌اند، در مکان‌هایی در پرسپولیس (تخت جمشید)، شوش، همدان، ارمنستان، رومانی و جزیره خارگ در حاشیه کانال سوئز کشف شده‌اند. تاریخ این نوشته‌ها به زمان داریوش اول هخامنشی و فرزندش خشایارشاه باز می‌گردد. بعدها فرم جدیدتری از زبان در این منطقه مورد استفاده قرار گرفت که به عنوان زبان پارسی پیش از میانه شناخته می‌شود. به این ترتیب، الفبا نیز از جمله اختراعات ایرانیان به شمار می‌رود.

خدمات پست از اختراعات ایرانیان

شواهد معتبری وجود دارد که نشان می‌دهند اولین سیستم پست دنیا در ایران باستان کارش را آغاز کرده و در واقع از اختراعات ایرانیان به شمار می‌رود. اسب‌سواران و ارابه‌های دارای اسب نامه‌ها و بسته‌هایی را که بیشتر مرسوله‌های دولتی بودند را از جایی به جای دیگر می‌بردند.  بر اساس آن چیزی که هرودوت، مورخ یونانی اعلام کرده، خدمات پست اولیه در قرن ششم پیش از میلاد و در زمان کوروش بزرگ، پادشاه هخامنشی کارش را آغاز کرده است. این سیستم پست بسیار سریع بود و مردانی به همراه اسبانشان در فاصله‌های مکانی حضور داشتند و بسته‌ها را دست به دست می‌کردند و بدون توجه به شرایط آب و هوایی و یا برف، باران و یا گرما به حرکت خود ادامه می‌دادند.

در این سیستم از افرادی پیامرسان به نام چاپار استفاده می‌شد. این پیامرسان‌ها بسته‌های پستی را روی پشت اسبان خود حمل می‌کردند و در ایستگاه‌های مختلف توقف می‌کردند و این ایستگاه‌ها آن قدر به یکدیگر نزدیک بودند که یک اسب بدون نیاز به غذا خوردن و یا استراحت می‌توانست به حرکت ادامه دهد. این ایستگاه‌های توقف اداره پست بودند که نامش چاپارخانه بود و پیامرسان‌ها در آنجا توقف می‌کردند تا بسته‌های خود را به پیامرسان دیگری تحویل دهند و یا اسب خود را عوض کنند.

منشور کوروش

مفهوم حقوق بشر امروزه موضوعی بسیار داغ و مهم در میان جوامع مختلف است. در حالی که این مسئله به نظر بسیار جدید می‌آید، اما باید به شما بگوییم که این عبارت ریشه در تاریخ ایران باستان دارد و از جمله اختراعات ایرانیان است. نظامیان کوروش بزرگ، اولین شاهنشاه ایران باستان در سال 539 پیش از میلاد، بابل را فتح کردند. کوروش اسرای جنگی را آزاد کرد و به مردم حق انتخاب مذهب خود را داد و نوعی برابری نژادی را در میان مردم رواج داد. این اعلامیه روی یک استوانه سفالی پخته شده نوشته شد که به منشور حقوق بشر کوروش معروف است. اعلامیه مذکور به زبان هخامنشی و به خط میخی روی استوانه درج گردید.

منشور کوروش به سال 1879، در میان خرابه‌های بابل در بین‌النهرین کشف شد و هم‌اکنون در موزه بریتانیا (British Museum) نگهداری می‌شود. این اعلامیه به شش زبان رسمی سازمان ملل ترجمه شده و عبارت‌های آن در اولین اعلامیه جهانی حقوق بشر مورد استفاده قرار گرفت.

انیمیشن

انیمیشن در دنیای امروز، پیشرفت‌های زیادی کرده، اما تاریخ اولیه‌اش به عصر برنز و در سرزمین پارس باز می‌گردد و از اختراعات ایرانیان است. یک جام سفالی که در شهر سوخته از استان سیستان و بلوچستان کشف است، تصاویری از یک بز را روی خود دارد که در حال پریدن به سمت بالای یک درخت و خوردن برگ‌های آن است. تصاویر دنباله‌دار شبیه به این، در بسیاری از چام‌های پیدا شده از دوره پس از اسلام وجود دارند.

این جام سفالی توسط یک باستان‌شناس ایتالیایی در یک گورستان کشف شد، اما رابطه میان این تصاویر در آن زمان مورد توجه قرار نگرفته بود. این رابطه سال‌ها بعد توسط یک باستان‌شناس ایرانی به نام دکتر منصور سجادی تشخیص داده شد. از آن زمان، در مورد اهمیت این اثر هنری میان محققان اختلاف وجود دارد. این گونه به نظر می‌رسد که آن بز قصد دارد تا برگ‌های درخت زندگی آشوری را بخورد، اما باستان‌شناسان در حال حاضر، اعتقاد دارند که این جام دارای تصویر بز مربوط به هزار سال قبل از تمدن آشوری است.

سیستم مالیات

تاریخچه سیستم جمع‌آوری مالیات به ایران باستان باز می‌گردد و این مورد نیز از اختراعات ایرانیان است. این مقوله یکی از موارد بسیار مهم در سیستم حکومتی هخامنشی بوده و به نام مالیات هخامنشی معروف بوده است. در زمان پادشاهی کوروش دوم و کمبوجیه، موضوع مالیات بیشتر هدایا و مالیات معمولی را در بر می‌گرفته است. اما از زمان حکومت داریوش اول (در سال‌های 522 تا 486 قبل از میلاد) سیستم مالیات شکل و شمایل رسمی به خود گرفت. در حالی که سیستم مالیات حکومتی از زمان کوروش دوم مرسوم شده بود، قانون خاصی برای آن وضع نشده بود و افرادی که مالیات پرداخت نمی‌کردند، می‌بایست هدایایی را به حکومت می‌دادند.

در حالی که خودِ ایرانی‌ها به عنوان قومی که خودشان حکمران بودند، از مالیات نقدی معاف بودند، اما می‌بایست مالیات‌های خود را به صورت غیرنقدی می‌پرداختند. بر اساس اطلاعاتی که در اسناد تقویت‌سازی تمدن ایلامی آمده، جمع‌آوری مالیات در جنوب غرب ایران در زمان سلطنت داروش اول به اثبات رسیده است. برخی از اسناد ثبت شده رسیدهایی را نشان می‌دهند که به نظر مربوط به اهدای دام جهت پرداخت مالیات بوده‌اند. تقریبا 7،740 شمش نقره برابر با 232،200 کیلوگرم هر ساله توسط مردم به حکمرانان هخامنشی به عنوان مالیات پرداخت می‌شد. البته هندیان از این برنامه مستثنی بودند و آنها مالیات خود را به صورت خاک طلا پرداخت می‌کردند.

قنات

قنات به کانال‌های زیرزمینی گفته می‌شود که آب در آن‌ها جریان دارند و به خانه‌ها می‌رسند و از جمله اختراعات ایران است. این سیستم برای آبرسانی به مزارع مورد استفاده قرار می‌گرفت و همچنین به عنوان آب شرب مردم به کار می‌رفت. این کانال‌ها نوعی سیستم قدیمی برای آبرسانی به مردم از طریق مجموعه‌ای از چاه‌ها و محورهای دسترسی عمودی بودند. این روش هنوز هم نوعی فرآیند قابل اطمینان برای تامین آب برای مردم و همین طور آبیاری محصولات کشاورزی در مناطق آب و هوایی گرمسیری، خشک و نیمه‌خشک به شمار می‌رود. این سیستم اولین بار توسط مردم سرزمین پارس در هزاره اول قبل از میلاد ساخته شد. این سیستم به تدریج در کشورهای غربی و شرقی نیز مورد استفاده قرار گرفت.

تونل‌های قنات که چندین کیلومتر طول داشتند، توسط افراد حفر می‌شدند. سیستم این تونل‌ها به گونه‎‌ای بود که باعث تصفیه آب نیز می‌شد و همچنین مسیرهایی نیز برای تعمیرات در نظر گرفته شده بودند. این تونل‌ها با روش‌هایی کاملا علمی ساخته شده بودند و کار آبرسانی به مردم و زمین‌های کشاورزی را انجام می‌دادند و حتی در طول زمان‌های خشکسالی نیز فرآیند آبرسانی به مردم بدون مشکل صورت می‌گرفت. چنین قنات‌هایی هنوز هم در برخی از مناطق چین، مراکش و قاره آمریکا وجود دارند.

در این مقاله، به اختراعاتی اشاره شده که دارای ارزش علمی و عملی هستند و از اختراعات ایرانیان هستند و نشان می‌دهند که ایرانیان باستان تا چه حد تمدن پیشرفته‌ای داشته‌اند و یکی از مهم‌ترین تمدن‌های باستانی دنیا به شمار می‌روند.

برخی از این اختراعات و ابداعات همچون منشور حقوق بشر و سیستم مالیات هنوز هم توسط بشر امروزی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

لطفاً نظرات ، انتقادات و پیشنهاداتتون رو برای من بنویسید و از دیگر نوشته هایم نیز دیدن فرمایید.