خشکی زانو به حالتی گفته می‌شود که حرکت دادن زانو برای شخص مشکل است و محدوده‌ی حرکتی زانوی او محدود شده است. خشکی، بی‌حرکتی و سفتی زانو معمولا نشان‌دهنده‌ی وجود یک مشکل ساختاری است که موجب اختلال در حرکت زانو می‌شود. این مشکل می‌تواند بر اثر آسیب‌دیدگی یا التهاب زانو بدون آسیب‌دیدگی یا صدمات باشد. همچنین بسیار مهم است که به خاطر داشته باشید که ماهیچه‌های پا موجب حرکت زانو می‌شوند و بنابراین مشکلات مربوط به عضلات نیز می‌تواند دامنه‌ی حرکتی زانو را محدود کند که در این موارد مشکل ناشی از ضعف عضلانی است و نه خشکی مفصل زانو.
دلایل خشکی مفصل زانو
دلایل مختلفی برای خشکی مفصل زانو وجود دارد. در برخی موارد خشکی مفصل زانو به علت ابتلا به بیماری خاصی نیست. خشکی زانو می‌تواند بدون بروز التهاب و بر اثر عوامل محیطی مربوط به سبک زندگی فرد ایجاد شود، به عنوان مثال در افرادی که بسیار کم‌تحرک هستند و یا افرادی که به علت بیماری یا ناتوانی روی تخت یا ویلچر به سر می‌برند. بنابراین کمبود تحرک بدنی می‌تواند موجب کاهش دامنه‌ی حرکتی زانو شود و برای حل این مشکل باید فرد به طور منظم ورزش کند. به غیر از این موارد، عوامل دیگری که می‌تواند باعث خشکی مفصل زانو شود عبارتند از:
آرتریت
آرتریت به زبان ساده یعنی التهاب مفاصل که می‌تواند بر اثر علل مختلفی ایجاد شود. دو نوع شایع آرتریت عبارتند از آرتروز و روماتیسم. آرتروز مفصل زانو یکی از مشکلات بسیار شایع است، که اغلب در سنین میانسالی آغاز می‌شود و در سنین 60 سالگی شدت می‌یابد و آشکار می‌شود.
آسیب‌دیدگی
آسیب‌های مفصل زانو یکی دیگر از دلایل شایع خشکی و بی‌حرکتی زانو هستند. به غیر از آرتروز زانو که بعد از ترومای زانو ایجاد می‌شود، آسیب‌دیدگی‌های دیگری مانند پارگی و کشیدگی رباط‌ها، شکستگی، پارگی و کشیدگی تاندون‌ها می‌تواند باعث خشکی مفصل زانو شود. این آسیب‌دیدگی‌ها می‌تواند بر اثر زمین خوردن، تصادف، انجام ورزش‌های پربرخورد یا وارد شدن ضربه به زانو ایجاد شوند. وارد کردن فشار مضاعف به زانو نیز می‌تواند یک آسیب‌دیدگی محسوب شود چرا که ساختار‌های داخلی مفصل زانو می‌تواند در اثر انجام بیش از حد فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی طولانی، دویدن طولانی یا وزنه‌برداری آسیب ببیند.
عفونت
عفونت زانو نیز می‌تواند موجب بروز علائمی‌مانند خشکی مفصل زانو شود. عوامل عفونت‌زا می‌توانند از طریق آسیب‌های وارد شده در ناحیه‌ی زانو که باعث پارگی پوست می‌شوند، وارد زانو شوند و یا از طریق گسترش عفونت از نواحی دیگر یا انجام جراحی در این ناحیه، به زانو راه پیدا کنند. عامل‌های باکتریایی موجب بروز عفونت‌های شدید‌تری در زانو (آرتروز سپتیک) می‌شوند.
بیماری‌های خود ایمنی
روماتیسم یکی از شناخته‌شده‌ترین بیماری‌های خود ایمنی مفاصل است. البته بیماری‌های خود ایمنی دیگری نیز وجود دارند که مفاصل را درگیر می‌کنند. SLE یا لوپوس اریتماتوی سیستمیک، یکی از بیماری‌های خود ایمنی دیگر است که به بدن حمله می‌کند. در مورد روماتیسم، بیماری تنها به مفاصل محدود می‌شود اما در SLE ممکن است بیماری به هر قسمتی از بدن حمله کند. در موارد ابتلا به SLE ممکن است مفاصل، تنها یکی از چندین قسمتی از بدن باشند که درگیر بیماری می‌شوند. آرتریت پسوریاتیک نیز یکی دیگر از بیماری‌های خود ایمنی است که پوست (پسوریازیس) و مفاصل بدن (آرتریت) را به طور همزمان مورد حمله قرار می‌دهد.
علائم و نشانه‌ها
خشکی و بی‌حرکتی زانو تنها یک علامت و نشانه است و به تنهایی یک بیماری یا آسیب به حساب نمی‌آید. خشکی زانو معمولا با علائم دیگری مانند درد و تورم زانو همراه است. این علائم در صورتی که با قرمزی پوست زانو و احساس گرما در زانو همراه باشد نشانه‌ی التهاب زانو است.
البته در مواردی ممکن است خشکی زانو با درد، تورم، قرمزی و احساس گرما در زانو همراه نباشد. در این موارد بررسی سایر علائم بیمار می‌تواند به تشخیص علت خشکی زانو کمک کند. این علائم ممکن است همیشه مربوط به زانو نباشند و علائمی سیستمی‌مانند تب باشند.
درمان
بهترین تمرینات برای درمان خشکی زانو
از آنجایی که خشکی زانو عمدتا به خاطر عدم تحرک زانو ایجاد می‌شود، انجام دادن حرکات اصلاحی که به حرکت آزادانه‌ی مفصل زانو کمک کند، برای درمان خشکی زانو ضروری است. این حرکات نه تنها موجب افزایش دامنه‌ی حرکتی زانو می‌شود، بلکه به افزایش قدرت عضلات، انعطاف‌پذیری و جریان خون و کاهش احتمال بروز آسیب‌دیدگی کمک می‌کند. این تمرینات باید برای هر دو پا انجام شود. بعد از اتمام هر حرکت باید عضلات خود را شل کنید و به آن‌ها استراحت دهید. توصیه می‌شود که با پزشک خود مشورت کنید و مطمئن شوید که این حرکات برای شرایط شما مناسب هستند. حرکات و تمریناتی که موجب تقویت و کشش عضلات زانو می‌شوند و به راست کردن زانو کمک می‌کنند، برای درمان خشکی زانو بسیار مفید هستند. برخی از بهترین حرکات و تمرینات مناسب برای درمان خشکی زانو عبارتند از:
تمرینات بالا آورن پا برای رفع خشکی زانو
- به پشت بخوابید و یکی از زانوهای خود را خم کنید به طوری که کف پایتان روی زمین باشد. پای دیگر را صاف نگه دارید و به آرامی تا جایی که احساس راحتی می‌کنید آن را بالا بیاورید. پایتان را چند ثانیه در این حالت نگه دارید و سپس آن را پایین بیاورید. این حرکت را برای پای دیگر هم تکرار کنید.
- روی یک صندلی بنشینید. یکی از پاهای خود را بالا بیاورید و صاف کنید. پای خد را برای چند ثانیه در این حالت نگه دارید و سپس پایین بیاورید.
تمرین خم کردن زانو در حالت دمر
- بر روی شکم بخوابید وسپس زانوی خود را خم کنید و تا جای ممکن به بدنتان نزدیک کنید. زانو‌ها را چند لحظه در این حالت نگه دارید و سپس دوباره آن را صاف کنید.
- تمرین خم کردن زانو در حالت ایستاده: بایستید و برای حفظ تعادل خود دسته‌ی یک صندلی را بگیرید. زانوی خود را خم کنید و پایتان را به سمت عقب ببرید. با دست خود مچ پای خود را بگیرید. سعی کنید پاشنه پایتان را به باسن نزدیک کنید. این حالت را برای چند ثانیه نگه دارید و سپس به حالت اولیه بازگریدید و حرکت را برای زانوی دیگر انجام دهید.
- تمرین اسکات نیمه: بایستید و پاهای خود را به اندازه عرض شانه بازکنید. حالا به آرامی هر دو زانوی خود را خم کنید. در حالی که زانوهای خود را خم می‌کنید دستان خود را بالابگیرید، طوری که انگشتانتان به سمت بالا اشاره کنند. تا جایی زانوی خود را خم کنید که احساس راحتی می‌کنید و سپس دوباره بایستید و زانوی خود را صاف کنید. این حرکت را چند بار تکرار کنید.
- تمرین چرخش زانو در حالت ایستاده: باستید و تا جای ممکن پاهای خود را به هم نزدیک کنید. دستان خود را در بالای زانو‌ها قرار دهید و سپس زانوی خود را به جهت ساعتگرد بچرخانید. درحالی که دارید زانوهای خود را می‌چرخانید، لازم می‌شود که یکی از زانوهای خود را خم کنید تا بتوانید به طور کامل بچرخید. این حرکت را 5 تا 6 بار یا بیشتر انجام دهید و سپس زانوهای خود را در جهت دیگر (پادساعتگرد) بچرخانید و این حرکت را به همان تعداد قبلی تکرار کنید.
- تمرین جمع کردن زانو در قفسه سینه: روی زمین دراز بکشید و پاهای خود را صاف کنید. یکی از زانوهای خود را خم کنید و با کمک دستان خود، زانوی خود را تا جای ممکن به قفسه‌ی سینه‌ی خود نزدیک کنید. البته توجه داشته باشید که نباید بیش از حد به زانوی خود فشار بیاورید چرا که تمرکز این حرکت بر کشش و تقویت زانو با یک حرکت ملایم است و نه کشش عضلات همسترینگ و کمر. این حرکت را برای پای دیگر نیز تکرار کنید.
- تمرین خم کردن زانو در حالت نشسته: روی یک صندلی بنشینید و ران پای خود را به سمت عقب و جلو ببرید، در حالی که ران پای خود را به سمت عقب می‌برید، زانو خود را نیز خم کنید.
- تمرین خم کردن زانو در حالت دراز کشیده: یه پشت بخوابید و زانوهای خود را خم کنید (کشکک زانو به سمت بالا خواهد بود در این حالت) و سعی کنید پاشنه‌ی پای خود را تا جای ممکن به باسن خود نزدیک کنید و سپس پاهای خود را مجدد صاف کنید. این حرکت را چند بار تکرار کنید.
سایر روش‌های درمانی
سایر روش‌های درمانی ممکن عبارتند از:
- داروهای ضدالتهاب: می‌توانید از آسپرین یا ایبوبروفن استفاده کنید. استامینوفن نیز مسکن خوبی است اما ضدالتهاب نیست.
- برای کاهش درد و تورم زانو استراحت کنید، روی زانوی خود کمپرس سرد بگذارید، زانوی خود را با بانداژ کشی ببندید و پای خود را بالا نگه دارید.
- فیزیوتراپی: تمریناتی که عضلات چهار سر ران و همسترینگ شما را تقویت می‌کند می‌تواند موجب کم شدن فشار وارده به مفصل زانو شود.
- زانوبند طبی: زانو‌بند‌های طبی می‌توانند از فشار وارد شده به مفصل زانو در نواحی که دچار آرتروز (سایش استخوان) شده است، بکاهند.
- تزریق کورتیزون: تزریق استروئید به صورت مقطعی می‌تواند از میزان درد و تورم زانو بکاهد.
- تزرق ژل: تزریق ژل یا مکمل روان‌ساز در زانو می‌تواند به حرکت روان‌تر زانو کمک کند. این روش در صورتی که آرتروز بیمار شدید نباشد، در 75 درصد از بیمارن موثر است.
